Antimuan

1. ANTİMUAN

Antimuan, insanlar tarafından çok eski zamanlardan beri kullanılan ve günümüzde stratejik önemi olan bir metaldir. Metalurjik olarak demir dışı metaller grubunda yer almaktadır. Kalay ve kurşun gibi metaller, antimuan ilave edilerek büyük ölçüde sertleştirilebilirler. Isı ve elektrik geçirgenliğinin az oluşu, alaşımlarda kullanılarak sertleştirici ve korozyonu önlemesi gibi bazı özellikleri nedeniyle bir çok sanayiinin hammaddesi olarak kullanılmaktadır.

Doğada 150 kadar Sb içeren mineral bilinmesine karşın, metal üretiminde ve hammadde olarak kullanımda başta antimonit (Sb2S3), senarmontit (Sb2O3), valentinit (Sb2O3), servantit (Sb2O4) ve kermesit (2Sb2S3.Sb2O3) mineralleri önem taşımaktadır. En çok bulunan minerali antimonittir (Sb2S3). Bünyede bulunan istenmeyen elementler ise As, Pb, Hg ve Fe’ dir.

Antimuan, kükürde olan afinitesi ve bakır, kurşun ve gümüş gibi metalik elementlerle bileşik oluşturma yeteneği nedeniyle doğada ender olarak nabit halde bulunur.

Başlıca antimuan mineralleri, kimyasal formülleri ile birlikte aşağıda verilmiştir. Antimonit   (Stibnit)                                             :Sb2S3

Servantit                               :Sb2O4

Senarmontit                          :Sb2O3

Valentinit                             :Sb2O3

Tetrahedrit                           :4Cu2S.Sb2S3

Jamesonit                             :Pb2Sb2S5

Burnonit                               :PbCuSbS3

Gudmundit                          :MoSb5

Livingstonit                          :HgSb4S7

Metastibnit                           :Sb2S3

Kermezit                              :Sb2S2O

Bertiyerit                              :FeS.Sb2S3

Ailemontit                            :AsSb

Stibikonit                             :Sb2O4.H2O

Antimuan gümüş beyazı renginde, kolay kırılabilen, katı kristalin yapıda olup, elektrik ve   ısı

iletkenliği çok zayıf bir elementtir.

Antimuanın atom ağırlığı 121.8 dir. 630 °C de kaynar. Özgül ağırlığı 6.7 gr/cm3 olan  antimuan metalinin sertliği Mohs ölçeğine göre 3-3.5 arasındadır.

Antimuan, piyasada aşağıdaki şekillerde tanımlanır ve pazarlanır.

Ayrıca antimuan bileşliklerinin ticarette önemli bir yeri bulunmaktadır (Tablo 1.1).

Tablo 1.1. Antimuan Bileşiklerinin Ticari İsimleri ve Kimyasal Formülleri

Kaynak: DPT VII. Beş Yıllık K. Planı ÖİK. Raporu

ABD Uluslararası Ticaret Komisyonunca (DC-20 402) yayınlanan gümrük vergisi tarifelerinin, MFN1 ve Non-MFN2 ülkelerine göre 1.1.1992’den geçerli ithalat oranları ve gümrük tarifeleri (GTİP) aşağıda gösterilmiştir. (DPT. VII. Beş Yıllık ÖİK. Raporu)

Gümrük Tarife Numaraları ve Oranları

Malzeme   Cinsi                                           GTİP   No                  MFN1              Non-MFN2

Antimuan  cevher ve konsantreleri            2617  10  0000               serbest               serbest

Antimuan   oksit                                        2825  80  0000              serbest              4.4 c/kg

Antimuan ve antimuandan eşya (Döküntü ve hurdalar dahil)

MFN1 : Desteklenen ülkeler

8110  00  0000               serbest              4.4 c/kg

Non-MFN2 : Desteklenmeyen ülkeler (Afganistan, Arnavutluk, Bulgaristan, Küba, Estonya, Kamboçya, Laos, Letonya, Litvanya, Mongolya, Kuzey Kore, Romanya, BDT, Vietnam)

• DÜNYADA DURUM

Antimuanın yer kabuğundaki bolluğu 0.2 ile 0.5 ppm arasında değişir. Antimuan kalkofil bir element olup, kükürt dışındaki bakır, kurşun ve gümüş gibi ağır metallerle de birlikte oluşur. Doğada yüzden fazla antimuan minerali bulunur. Stibnit (Sb2S3) antimuanın en çok bulunan cevher mineralidir.

Basit antimuan yatakları, başlıca stibnit ya da ender olarak silisli gang içinde nabit antimuanla birlikte genellikle az pirit ve yer yer az altın ve küçük miktarlarda başlıca gümüş ve civa olmak üzere diğer metal sülfitlerden oluşur.

Antimuan cevherleşmeleri genellikle magmatik faaliyetlerle ilişkili olup, granit, diyorit ve monzonit gibi intrüziflerle yakın jenetik bağa sahiptir. Damarların minerolojisi ve hemen hemen daima sığ derinliklerde bulunması oluşumun yüzeye yakın konumlarda ve düşük sıcaklıklarda olduğunu gösterir. Bu da cevher çökelimi sırasında su tablasının konumuyla ilişkilidir. Jeolojik olarak basit olan bu stibnit yataklarının çoğunun rezervi, birkaç bin tondan fazla değildir.

Kompleks antimuan yatakları stibnitle birlikte bulunan pirit, arsenopirit, zinober veya şelitten veya değişen miktarlarda bakır, kurşun ve gümüş içeren antimuan sülfotuzlarıyla birlikte bu metallerin (bakır, kurşun, gümüş) ve çinkonun bilinen sülfitlerinden oluşur. Kompleks yatakların cevherleri genellikle başlıca altın, kurşun, gümüş, volfram veya çinko için işletilir (DPT. VII. Beş Yıllık  K. Planı ÖİK. Raporu).

• Rezervler

Dünya antimuan baz rezervleri 3.6 milyon ton (metal içeriği) olup toplam rezervin 5.1 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Dünya antimuan rezervleri Tablo 1.2’de verilmiştir. Buna göre Dünya rezervinin % 59.1’i Çin ve Eski Sovyetler Birliği ülkelerinde bulunmaktadır  (Çin

% 37.5, Rusya % 14.6). Statik rezerv durumunun 27 yıl olacağı tahmin edilmektedir (Minerals Handbook, 1998-1999).

• Maden Üretimi

Antimuan maden üretimi Tablo 1.3’de verilmiştir. 1995 yılında 95 893 ton olan antimuan maden üretimi 1996’da 84 313 ton olmuştur. 1996 yılında en büyük üretimi, dünya üretiminin

% 69’unu gerçekleştiren Çin yapmıştır. Aynı yıl Türkiye’nin üretimi ise 450 ton ile % 0.5’ dir.

Dünya maden üretim kapasitesi, antimuan içeriği olarak, 120 000 ton ve rafineri kapasitesi de

120 000 tondur. Kapasiteye geçici olarak üretimini durduran tesisler dahildir.

Diğer taraftan antimuanlı kurşun geri kazanımından önemli oranda antimuan üretimi yapılmaktadır.  İstatistiksel  veriler  yeterli  değildir.  Bununla  birlikte,  ABD’de  1995  de   10 500 ton, 1996 da 7 900 ton yine İngiltere’de 1995 de 2 178 ton ve 1996 da 1 939 ton antimuanın üretildiği tahmin edilmektedir. Yıllık antimuan üretim değeri 1997 yılı Avrupa Serbest Piyasası fiyatlarıyla 170 milyon US $ olarak verilmektedir (Minerals Handbook, 1998-1999).

Tablo 1.2. Dünya Antimuan Rezervleri (Sb İçeriği)

Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

Tablo 1.3. Antimuan Maden Üretimi

Not: İngiliz Jeoloji Bürosu (British Geological Survey) Çin’in 1996 yılındaki üretimi 132 000 ton; Amerikan Jeoloji Bürosu  98 000 ton olarak vermektedir.

Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

• Tüketim ve Talep Artışı

Tablo 1.4’ de bazı gelişmiş ülkelerdeki antimuan tüketimleri ve tüketimdeki büyümeler yer almaktadır. Avrupa Birliği, ABD ve Japonya’nın önemli tüketiciler olduğu görülmektedir. ABD 1995’ de 14 300, 1996 da ise 13 600 ton birincil kaynaklardan üretilen antimuan tüketmiştir. İkincil kaynaklarla beraber toplam tüketim 1996’ da 58 990 tona ulaşmaktadır. Tüketimdeki büyümeye gelince, sağlıklı bilgi olmamakla birlikte, gerileme eğilimleri görülmektedir.

Tablo 1.4. Antimuan Tüketimi ve Talep Artışı

1. Birincil kaynaklardan üretim (1995’ de 47 100 ton, 1996'da 45 380 ton ikincil kaynaklardan tüketim hariç)
2. Daha çok metal ve oksit (ikincil kaynaklardan üretim dahil) Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

• Antimuan Fiyatları

Antimuan cevher ve metal fiyatları 1990-1997 yılları itibariyle Tablo 1.5’de verilmiştir. 1997’ye göre reel fiyatlar dikkate alındığında fiyatlarda dalgalanmalar görülmektedir. 1994-1995’deki yükselme, 1996 ve 1997’de yerini 1990 fiyatlarına bırakmıştır. Fiyatlardaki dalgalanmalar arz ve talep dengesindeki değişiklere bağlanmaktadır. Çin’in serbest piyasaya arzı önemli olmaktadır.

Tablo 1.5. Antimuan Fiyatları

Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

• Antimuan Kullanım Alanları

Antimuan, endüstride metalik olarak ya da türevleri şeklinde kullanılmaktadır. Ancak türevleri

şeklinde kullanımı çoğunluktadır.

1. Metalik Antimuan Kullanımı:

Metalik antimuan, sağladığı avantajlar nedeniyle kurşun ve diğer metallerle alaşım oluşturarak akümülatör imali, lehimcilik, matbaa harfi imali, askeri amaçlı malzemeler ve metal yatak imalinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Akümülatör sanayiinde kullanımı son zamanlarda azalmıştır. Antimuanlı şarapnel mermileri, zırhlı yüzeye nüfuz etme yönünden en iyi cephanedir. Antimuanın sağlamış olduğu sertlik kurşun-antimuan alaşımlarının sürtünmesiz yataklarda daha uzun ömürlü olmasını sağlamaktadır. Dökümcülükte ise sertliği arttırdığı, kayıpları azalttığı ve alaşımın ergime noktasını düşürdüğü için kullanım alanı bulmaktadır.

Yüksek saflıktaki antimuan, yarı iletken olarak elektronik ve termoelektrik alt üreticileri tarafından metaller arası alaşım imalatında kullanılmaktadır.

1. Metal Dışı (Ürünleri Şeklinde) Kullanımı:

Türevleri arasında sülfitler ve oksitler yaygın olarak kullanılmaktadır. Antimuanlı pentasülfit lastik endüstrisinde vulkanizasyon aracı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca izli mermi dip kısmında ışık saçan bir antimuan karışımı bulunur, bu da merminin fırlatma sonrası çizdiği rotanın izlenmesini sağlar. Antimuan sülfit yandığında kesif beyaz bir duman çıkardığından deniz işaretleri, görülebilir sinyaller ve yangın kontrollerinde kullanılır. Ayrıca cephane imalatında da kullanımı mevcuttur.

Ticari olarak çeşitli antimuan oksitler mevcuttur. Bunlardan antimuan trioksit (Sb2O3) plastikle, metal kaplamada, seramik ve emayede, boya sanayiinde beyaz boya maddesi olarak kullanılmaktadır. Sb2O3 silika gibi cama şekil vermede sağladığı yarar ve ışığı geçirme özelliğinden dolayı tercih edilmektedir. Değişik kimyasal bileşimlerdeki oksitler değişik renklerin eldesinde de kullanılmaktadır. Tekstil, plastik ve kimya endüstrisinde yaygın olarak kullanımı mevcuttur.

Antimuanın 2/3’ünden fazlası türevleri şeklinde, özellikle de oksitleri olarak kullanıldığından, antimuan oksitlerin çeşitli kullanım alanları aşağıda verilmiştir.

• Yangın geciktirici olarak,
• Tekstil sanayiinde
• Pigmentlerde,
• Seramik ve cam yapımında

ABD’de kullanılan antimuan alanları itibariyle dökümü Tablo 1.6’ da verilmiştir.

Tablo 1.6. Antimuan Kullanım Alanları

Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

• Antimuanın İkame Ürünleri

Kalay, kalsiyum, bakır, selenyum ve kadmiyum akülerdeki kurşunu sertleştirici ikameler arasındadır. Antimuan-kurşunlu aküler 1980'li yılların başında, bakım gerektirmeyen akülerin yapılmasıyla pazardaki payının büyük kısmını kaybetmiştir.

Yangın geciktiricilerde organik bileşikler, hidratlı alüminyum oksitler (alümina trihidrat), bor bileşikleri (çinko borat, amonyum pentaborat vb.), halojenleştirilmiş bileşikler, fosfor bileşikleri ve magnezyum hidroksit alternatif malzeme olarak kullanılabilmektedir. Yine kauçuk imalatında telleryum ve selenyum, antimuanın yerini alabilmektedir.

Plastikler veya paslanmaz çelik ürünleri, emaye kaplama yerine kullanılabilir. Boya, pigment ve emayede antimuan kimyasalları yerine titan, krom, kalay, çinko ve zirkon kullanılmaktadır.

• Antimuanın Arz-Talep Durumu

Antimuanın Arz-Talep Durumu Tablo 1.7’ de verilmiştir.

Tablo 1.7. Başlıca Pazarlarda Antimuanın Arz ve Talep Durumu

Tablo 1.7’nin Devamı

(a):İşlenmiş metal ve hurda dahil (b):Sadece birincil metal, işlenmiş dahil (c): Bütün birincil Sb bileşikleri dahil

(d):Maden üretimi ve cevher, metal ve oksitin ithal edilen Sb içeriği ihracattan az (e): Sadece hurda (Sb içeriği)

(f): Çoğu ikincil üretimi kapsar

Kaynak: Minerals Handbook, 1998-1999

• TÜRKİYE’ DE DURUM

Ülkemizdeki antimuan yatakları Batı Anadolu’da yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bu bölgede, Kütahya-Balıkesir-İzmir-Manisa-Aydın-Uşak-Bilecik il sınırları içinde kalan geniş bir alanda çok sayıda antimuan yatağı yer alır. Batı Anadolunun aktif tektonik yapısı ve yoğun volkanik faaliyetleri bunda rol oynamıştır. Yurdumuzun antimuan yönünden önemli diğer  yöreleri Tokat ve Niğde illeridir (DPT VII. Beş Yıllık K. Planı ÖİK. Raporu).

Antimuan cevherleşmeleri, genellikle genç (Tersiyer yaşlı) volkanik kayaçlar (andezit-dasit) ve derinlik kayaçlarını (granit-granodiorit) oluşturan mağmatik faaliyetlerin sonucu oluşmuş hidrotermal tip cevherleşmelerdir. Oluşum yaşları genç olduğundan Paleozoikten günümüze kadar olan geniş bir stratigrafik istif içinde ve çok çeşitli kayaç türleri ile birlikte gözlenebilirler. Cevherleşmeler çoğunlukla fay, kırık ve dokanaklara yerleşmiş damar tip cevherleşmedir. Nadiren tabakamsı tip cevherleşmeler de (Gediz’deki bazı cevherleşmeler) gözlenir. Hakim cevher minerali antimonit (Sb2S3) olup devamlılığı az olan damarlar veya mercekler şeklinde bulunur. Damar ve mercek şekilli cevherleşmelerin yanısıra saçınımlı ve ağsal tip cevherleşmeler de olağandır (Ödemiş-Emirli).

• Rezervler

Eldeki verilere göre ülkemizin bilinen antimuan rezervleri Kütahya, Balıkesir, Bilecik, Bursa, İzmir, Tokat ve Niğde illerindedir. Antimuan rezervlerimiz tenörleriyle birlikte Tablo 1.8’de verilmiştir. Buna göre ülkemizin antimuan potansiyeli 6 672 000 ton civarında olup, bu da  330 000 ton metal içeriğine karşılık gelmektedir.

Bu verilere göre, antimuan rezervlerimizin yaklaşık % 11’i görünür hale getirilmiştir. Toplam rezervin % 4’e yakını görünür+muhtemel, yaklaşık % 17’si muhtemel kategorisine girmektedir. Geri kalan % 68’lik kısım ise mümkün rezerv olarak tanımlanmıştır.

Görüldüğü gibi, Türkiye antimuan açısından hiç de azımsanmayacak bir rezerve sahip olup Dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Buna karşılık arama faaliyetleri yeterli olmadığı için, üretilebilir rezerv olarak herhangi bir rakam verme olanağı yoktur. Antimuan cevherleşmelerinin doğası gereği, normal bir arama çalışmasıyla sağlıklı bir rezerv tayini çoğu kez mümkün olmamaktadır. Fakat antimuan yataklarının çoğunlukla küçük sermayeli şirketler tarafından işletilmesi ve bunların arama faaliyetlerine kaynak ayıramamaları da bunda önemli rol oynamaktadır. (DPT VII. Beş Yıllık K. Planı ÖİK. Raporu)

Ülkemizin antimuan madenciliği eskiden beri bilinen ve işletilen yataklar üzerinde sürdürülegelmiştir. Bu yatakların büyük bir kısmı küçük sermayeli özel şirketlerin elindedir. Bu şirketlere ait yatakların rezervleri ile üretim rakamları hakkında sağlıklı bilgi elde edilememektedir. Bazı yataklarda şimdiye kadar üretilen cevher miktarı o yataklar için verilen rezervlerin üzerindedir. Buna göre, bazı antimuan sahalarının gelişme olanağı söz konusu olabilir. Ancak eldeki bilgiler ışığında bu konuda fazla bir şey söylemek mümkün değildir. MTA raporları incelendiğinde, bilinen yataklara ait rezerv tesbit çalışmalarının eskiden yapıldığı ve günümüzde antimuanla ilgili herhangi bir arama faaliyetinin bulunmadığı görülmektedir. Konunun belli bir program çerçevesinde ele alınarak MTA’ca araştırılması ve ülke antimuan potansiyelinin, gelişme olanağı olan sahaların cevher özelliklerinin daha kesin olarak ortaya konulması antimuan madenciliğinin gelişimi açısından kaçınılmazdır.

Tablo 1.8. Türkiye Antimuan Rezervleri

* Görünür+Muhtemel Rezerv

**Muhtemel+Mümkün Rezerv

Kaynak : DPT, 1989; MTA,1989

• Maden Üretimi ve Üretim Kapasiteleri

Türkiye antimuan üretimi Tablo 1.9’da verilmiştir. Antimuan üretiminin 1989’da 1 465 ton olduğu ve giderek azaldığı, 1998’de ise 32 tona düştüğü görülmektedir. Antimuan üretiminde zenginleştirme işlemi tavuklama ve flotasyon ile, izabe işlemi ise reverber fırını, yüksek fırın ve döner fırınlarda yapılmıştır.

Antimuan üretiminde özel sektör olarak Özdemir Antimuan Ltd. Şti., Mutlu Maden A.Ş., Mutlu Akü Sanayi A.Ş. vb. şirketler faaliyet göstermektedir. Eti Holding A.Ş. Halıköy Müessesesi ise faaliyetlerini durdurmuştur.

Tablo 1.9. Türkiye Antimuan Üretimi

Kaynak: World Metal Statistics Vol. 48-52 (1995-1999)

Türkiye’de özel sektör geçmiş dönemde cevher, konsantre, metal ve oksit antimuan üretiminde bulunmuştur. Ancak üretim daha çok cevher ve konsantre üretimine dönük olmuştur. VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK. Antimuan Raporu verilerine göre özel  sektörün kurulu tesis kapasiteleri Tablo 1. 10’da verilmiştir. Buna göre, 105 ton/gün flotasyon, 1 741 ton/yıl metal üretimi ve 713 ton/yıl oksit üretim kapasitesi bulunmaktadır.

Tablo 1.10. Özel Sektör Antimuan Kurulu Tesis Kapasiteleri

* : Akü hurdalarından üretim yapıyor.

Kaynak : DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK. Raporu

DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK. Raporu verilerine göre Eti Holding Halıköy Müessesesi’nde 1992 Nisan ayında üretime  başlamış  olan  flotasyon  tesisinin  kapasitesi  100 ton/gün’dür. Bu tesiste yaklaşık % 60-65 Sb tenörlü konsantre üretimi yapılmıştır. Eti Holding Halıköy Müessesesi’nde geçmiş yıllarda üretilen konsantre miktarları Tablo 1. 11’de, metal antimuan üretimi miktarları ise Tablo 1. 12’de verilmiştir.

Tablo1.11-1.12’den görüleceği üzere konsantre üretimleri 1990 yılından itibaren düşmeye başlamıştır. Metal üretimi de, fason üretimi dahil, 1990’dan sonra yapılmamıştır.

Tablo 1.11. Eti Holding Halıköy Müessesesi Üretim Miktarları

Kaynak .  DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK. Raporu

Tablo 1.12. Eti Holding Halıköy Müessesesi Metal Antimuan Üretimleri

Kaynak : DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK. Raporu

Yine VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK Raporuna göre, Eti Holding Halıköy Müessesesi’nde;

5. % 5.5 Sb tenörlü 573 549 ton görünür ve % 4.66 Sb tenörlü 1 015 291 ton muhtemel antimuan rezervi bulunmaktadır.

4. 9 Eylül Üniversitesi’ne ait 30 ton/gün kapasiteli flotasyon tesisinde yeraltından sağlanan ortalama % 4.5 - 5.5 Sb tenörlü tüvenan cevher zenginleştirilmekte idi. Tesisin eski ve kapasitesinin düşük olması nedeniyle 100 ton/gün’lük yeni tesis Nisan 1992’de devreye alınmıştır.

• Tesiste üretilen konsantrenin arsenik ve cıva içerikleri dış pazarlarda istenen değerlerden yüksek olduğundan tesis verimli çalıştırılamamıştır. Konsantrede civa, 50 - 150 ppm (istenen maksimum değer 20 -30 ppm) ve arsenik ise % 0.40 - 0.60 (istenen maksimum değer Pb + As % 0.5) olmuştur. Bu problemin çözümü doğrultusunda 9 Eylül Üniversitesi cevherin mineralojik ve jeokimyasal, İTÜ antimuan cevherlerinden antimuan oksit üretimi ve Outokumpu firması da cevherin mineral dağılımını, flotasyon aşamasında bu dağılımın değişimi araştırmalarını  yapmışlardır.  Araştırmalar  sonucunda  tesiste  arsenik     tenörü

% 0.15 - 0.20 seviyelerine düşürülmüştür. Konsantrede civa tenörünün düşürülmesine yönelik araştırmalar ise yetersiz kalmıştır.

• Kullanım Alanları

Türkiye’de antimuan metali, akü imalatında, bazı askeri malzemelerin yapımında, ulaşım ve makine imalat sektöründe ayrıca antimuan oksit boya imalatında ve antimuan penta sülfür lastik üretiminde kullanılmaktadır. Akü imalatında kullanılan antimuan metali, tüketimde ilk sırada yer almaktadır.

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK Raporunda akü hurdalarından ikincil metal üretiminin önemli  yeri  olduğu  belirtilmektedir.  Yapılan  tahmine  göre;  1993  yılı  toplam  tüketiminin

1 500 ton (Sb içeriği) olarak gerçekleşeceği ve bunun 1 200 tonunun ikincil üretimle karşılanacağı, birincil üretim ile karşılanacak ihtiyacın ise 300 ton/yıl olacağı belirtilmektedir.

Elimizde 1999 yılı sonu itibariyle sağlıklı tüketim verileri bulunmamaktadır. Ancak 1993’den günümüze tüketimde önemli bir artışın olduğu kabul edilebilir. Bu Plan döneminde ise, Türkiye otomotiv sektöründeki yeni kapasite artışları ve diğer alanlardaki gelişmeler dikkate alındığında Türkiye’nin antimuan ihtiyacının daha önce verilenlerin üstünde olacağı tahmin edilmektedir.

• Arz ve Talep

Türkiye 1996 verilerine göre 450 ton antimuan üretimiyle dünya üretiminde % 0.5’lik payı almıştır (Minerals Handbook, 1998-1999). Türkiye geçtiğimiz dönemde zaman zaman antimuan cevheri ve konsantresi ihracatında bulunmuştur. DİE 1999 verilerinden Türkiye’nin antimuan ihracatı ve ithalatı ile ilgili kesin sonuçlara ulaşmak mümkün değildir. Tablo  1.13’de Türkiye antimuan ihracatı, Tablo 1.14’de ise Türkiye antimuan ithalatı yer almaktadır.

Tablo 1.13 . Türkiye Antimuan İhracatı

Kaynak: DİE Verileri, 1999

Tablo  1.14. Türkiye Antimuan İthalatı

Kaynak: DİE Verileri, 1999

Tablodaki verilere göre, Türkiye’nin 1991 - 1994 yıllarında ihracatı bulunmamaktadır. Sadece 1995’de 168 ton antimuan cevheri ve 1 244 ton antimuan konsantresi ihracatı yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan ihracatın önemli olmadığı görülmektedir. Türkiye’nin 1996’da  1 456 ton ve 1997’de 7 902 ton antimuan konsantresi ithal ettiği görülmektedir. 1996 yılında yapılan bu ithalatların tamamının aynı yıl tüketilip tüketilmediği hususunda yeterli bilgi bulunmamaktadır.   Yine   de,   Türkiye’nin   antimuan  kullanımının  1993  yılı  için   yapılan

1 500 ton/yıl (Sb içeriği) tahmininden fazla olabileceği ve ikincil kaynaklardan üretilen antimuan metalinin dışında kalan kısmın ithalat veya iç üretimle karşılanmakta olduğu sonucuna varılabilir.

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK Raporunda verilen 1989-1993 yılları antimuan ithalatı ve ihracatı Tablo 1.15’de yer almaktadır. Buna göre; antimuan ithalatında kayda değer bir artış sözkonusu olup ithal kalemlerini, antimuan oksit, işlenmemiş antimuan, antimuan tozları ve işlenmiş antimuandan eşyalar oluşturmaktadır. Ayrıca 1992 yılında Kanada’dan cevher ithali de söz konusudur. Aynı dönemde ihracat kalemleri ise antimuan cevheri, antimuan  konsantresi ve işlenmemiş antimuandır. İhracatın %33’ünü işlenmemiş antimuan, %46’sını konsantre ve % 39’unu antimuan cevheri oluşturmuştur.

Tablo 1.15. 1989-1993 Antimuan İthalat ve İhracatı

Kaynak: VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK Raporu

• Antimuan İthalat ve İhracat Projeksiyonu

Antimuan piyasasındaki dalgalanmalar ile üretim maliyetlerindeki artışlar sebebiyle Türkiye’de antimuan üretiminde ve bunun sonucu olarak ihracatında sağlıklı gelişmeler olmamıştır. Eti Holding Halıköy antimuan işletmesi de teknolojik sorunlar ve yukarıda verilen problemler nedeniyle üretimini durdurmuştur. Benzer sorunları özel sektör de yaşamaktadır. Buradan çıkan sonuç, Türkiye önemli oranda kendi iç pazarı için antimuan konsantre ve metali ile diğer antimuan bileşiklerine ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyacı Türkiye uygun ekonomik koşullar oluştuğu taktirde üretebilecek altyapı ve rezerve sahip görünmektedir. Ancak sağlıklı bir projeksiyon için yeterli veri bulunmamaktadır.

• MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkiye, Dünya antimuan rezervinin % 1.3’üne sahiptir. Buna karşın, antimuan cevher üretimi 1989’da 1 465 ton iken 1998 yılında 32 tona düşmüştür. Bu nedenle VI. Beş Yıllık Plan döneminde olduğu gibi VII. Beş Yıllık Plan döneminde de antimuan madenciliğinde hedeflerine ulaşamamıştır. Türkiye’de antimuan üretimindeki düşüş, diğer madencilik sektöründe olduğu gibi, antimuan madenciliğinde de üretim maliyetlerindeki artışlara ve Dünya pazarlarındaki gelişmelere bağlanabilir. Antimuan piyasalarında Çin’in antimuan üretimindeki payının artmasına bağlı olarak Dünyada birçok şirket geçici olarak ya üretimlerini durdurmuşlar, ya da madenlerini kapatmışlardır. Türkiye antimuan madenciliği de bu gelişmelerden etkilenmiştir.

Ülkemiz antimuan madenciliğinin geleceği önemli ölçüde pazar koşullarının iyileşmesine bağlıdır. Bir diğer husus ise, Türkiye antimuan üretiminde önemli payı olan Eti Holding’in Halıköy’deki antimuan işletmesini cevherlerinin teknolojik sorunları ve müsait olmayan piyasa koşulları nedeniyle kapatmasıdır. Antimuan üretiminde bulunan özel sektörün ise, kendi kısıtlı imkanlarıyla rekabet edebilme olanakları giderek azalmıştır. Ayrıca, özel sektör yeni rezervler ortaya koyamadığı gibi, pazar koşullarına uyum sağlayacak güncel ve kalıcı çözümlere de yönelememiştir.

Gelinen noktada Ülkemiz antimuan madenciliği üretimini durdurma aşamasındadır. Bu nedenle, önümüzdeki plan döneminde bu sektörün desteklenmesinde yarar görülmektedir.

VII.  Plan döneminde  Türkiye’nin antimuan talebinin 1993 verileri baz alınarak 1 500 ton   (Sb içeriği) civarında olabileceği ve bu miktarın % 85’inin ikincil antimuan üretimiyle karşılanacağı, birincil üretimindeki miktarın ise 250-300 ton (Sb içeriği) olacağı belirtilmiştir. Ayrıca, antimuan madenciliğinin durma noktasına geldiği ülkemizde cevher üretimiyle ilgili projeksiyon vermenin uygun olmayacağı da vurgulanmıştır. Bununla birlikte, yine özel sektör ve Eti Holding’in desteklenmesi halinde VII. Plan döneminde ithalat yapılmadan 350-500 tonluk bir üretimin yapılabileceği ve bu üretimin 100-200 tonunun da ihraç edilebileceği belirtilmiştir. Ancak, VII. Plan dönemi hedflerine ulaşılamamıştır.

Türkiye’nin antimuan ürünlerine talebi artmıştır. Gelişmeler antimuan oksite talebin yoğunlaştığı yönündedir. Sağlıklı veri olmadığından bu plan dönemi için doğru projeksiyon yapmak mümkün değildir. Ancak birincil antimuan üretimine talebin 500 ton/yıl (Sb içeriği) civarında olabileceği varsayılabilir.