Doğal Taş Mermer ve Yapı Taşları

Doğal Taşlar Tanım

Mermer: Mermerin bilimsel ve ticari olmak üzere iki ayrı tanımı yapılmaktadır.

Bilimsel tanım: Başkalaşım (metamorfizma) süreci geçiren ve başkalaşımın izlerini taşıyan kalker dolomit gibi karbonat bileşimli kayaçlara mermer denilir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Ticari tanım: Ticari standartlara uygun boyutlarda blok verebilen, kesilip parlatılan veya yüzeyi işlenebilen ve taş özellikleri (malzeme özellikleri) kaplama taşı normlarına uygun olan her türden taş (tortul, magmatik ve metamorfik) ticari dilde mermer olarak bilinmektedir. Bu tanım uyarınca kalker, traverten, kumtaşı gibi tortul; gnays, mermer, kuvarsit gibi metamorfik; granit, siyenit, serpantin, andezit, bazalt gibi magmatik taşlar da mermer olarak isimlendirilmektedir. Ticari tanımlamada mermer sözcüğü taş türünü belirtmediği için bu eksikliği gidermek amacıyla taş adının sonuna mermer takısı eklenerek litolojik farklılık vurgulanmaya çalışılmaktadır. Ticari alanda doğaltaşlar iki büyük grup olarak kümelenmektedir.

I-Mermer

Yapılarda genellikle yüzeyleri düzeltilerek parlatılmış doğaltaş ürünleri kullanılır. Özel işlemlerle yüzeyi pürüzlü hale getirilmiş ve parlatılmadan kullanılan cephe kaplaması ve döşeme uygulamaları da son zamanlarda yaygınlaşmıştır. Yapıların düşey yüzeylerinde (iç ve dış), taban döşemesinde, merdiven basamakları nda ve dekoratif amaçlarla gerçekleştirilen her türlü kaplamalarda kullanılan taşlar (taşın doğası parlatmaya uygun olmasa da) ticari alanda mermer adıyla anılır.

Doğaltaş türleri bazı kireçtaşı örneklerinde olduğu gibi amorf, mermer, granit ve diğer kayaçlardaki gibi kristalin dokuludur. Bazı mermerler tek tür, bazıları ise farklı türde kristal topluluklarının bir araya gelmesiyle oluşur. Kumtaşı , çakıl taşı (konglomera) ve breş türü tortul kayalarda taneler doğal bir çimento ile bağlanmışlardır. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

II-Peyzaj Taşları

Yapıtaşı sözcüğü, yol ve kaldırım döş emesi, bordür taşı, duvar ve dayanma yapısı malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi geniş bir kullanım alanını belirtmek amacıyla kullanılmaktadır. Doğal taş sektörü kapsamı içinde ise yalnı zca peyzaj amaçlı kullanılan yapı taşları dahil edilmektedir. Bunlar granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkanitlerden müteşekkil olabileceği gibi traverten, tüfit ve kumtaşları da bu amaçla kullanılabilmektedir. Bu tür kullanım için yerinde kesme, doğal süreksizliklerden yararlanma ve zayıf patlayıcı maddeler kullanımı yoluyla ocak üretimi yapılır. Ürün boyutu ve özellikleri kullanım alanına göre farklılıklar gösterir. Mermer ocaklarında blok boyutu küçük olan malzeme de peyzaj taşı olarak değerlendirilir. Bazı durumlarda ise doğal süreksizlikleri boyunca plaka şeklinde ayrılan gnayslar, şistleşmiş kumtaşları ve arduvazlar peyzaj taşı amacıyla kullanılmaktadır.

Kapsam

Türkiye’de ve Dünya’da mermer ve doğal taşa olan talep sürekli olarak artmakta ve mermer ve doğal taş sektörü giderek daha cazip bir sektör haline gelmektedir. Mermer ve doğal taş kullanımında artışı sağlayan nedenlerin arasında kendinden desenli doğal malzeme olması, moda yaratması, çevre ile uyumlu, estetik, sağlıklı, zamana dayanıklı ve geri dönüşümlü bir ürün olması, farklı mekanlarda kullanıma uygun olması ve değişik beğenilere hitap eden çeşitlerin bulunması sayılabilir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Doğal taşlar, doğadan çıkarıldıktan sonra işlenip kullanılan en eski inşaat malzemeleridir. Tarih boyunca insanoğlu tarafından yapılarda, anıtlarda güzelliği ve dayanıklılığı nedeniyle kullanılmıştır. Zamanla kullanımı artan ve çeşitlenen doğal taşlar günümüzde özellikle inşaatlarda yapı elemanları (%7), iç duvar kaplama (%9), dış duvar kaplama (%8), döşeme (%35), heykelcilik - mezar taşı yapımı (%18), basamak-rıht (%3) ve özel eşya-süs eşyası (%18) yapımında kullanılmaktadır (Şekil 1).

Mermer, traverten, kireç taşları (kalkerler) ve kum taşları, granit ve sert taşlar, inşaata elverişli yapı taşları gibi doğal taşlar bu gruba girmektedir.

Doğal taş sektörü, son dönemde yeni ülkelerde yeni üreticilerin de pazara girmesiyle ivme kazanan; hem ülkemiz hem de dünya ticareti için önem arz eden sektörler arasındadır.

Şekil 1: Doğal Taşların Kullanım Alanları

Doğal Taş Özellikleri:

Mermer: Kaplama ve döşeme amaçlı üretimlerde, blokların:

• Sağlam, olabildiğince çatlaksız, taşı oluşturan minerallerin ayrışmaya, oksidasyona ve güneş ışığında renk değiştirmeye karşı dayanıklı,
• Yapı, doku, renk ve desen dağılımı yönünden homojen,
• Fiziksel ve mekanik özelliklerinin yapı ve kaplama taşı standartlarında öngörülen kullanılabilirlik sınır değerlerinin üzerinde,
• Kesilebilir, şekillendirilebilir, parlatılabilir veya yüzeyi işlenebilir olması istenmektedir.

Peyzaj Taşları : Aranan özellikler malzemenin kullanılacağı yere göre değiş mektedir. Kullanım alanına ilişkin standartlar varsa taş özellikleri bu standarda uygun olmalıdır. Özgün bir standart yoksa malzeme kullanımı için projede öngörülen koşullar geçerlidir.

Kullanım Alanları:

 a). Mermer

Bloktan üretilen plakalar ve diğer boyutlu ürünler, inşaatlarda dış-iç cephe kaplamasında, taban döşemesinde, merdiven basamağında, denizlikte, küpeştede, taşıyıcı sütün yapımında, mutfak tezgahında, mezar düzenlemesinde; plastik güzel sanat malzemesi olarak heykelcilikte ve süslemede, hediyelik eşya yapımında, masa, sehpa, mutfak tezgahı, lavabo üretiminde ve mobilya sektöründe kullanılmaktadır.

 b. Peyzaj Taşları

Yapı temel ve duvarlarında, bahçe ve istinat yapılarında, bordür taşı üretiminde, yol, kaldırım ve duvar kaplamasında, çatı örtüsünde, kent mobilyaları üretiminde peyzaj taşları kullanılmaktadır.

Nitelik ve Sınıflamalar :

Doğaltaşlar ile ilgili genel sınıflandırmanın yapıldığı uluslararası Gümrük Tarife Giriş Cetvelleri ve 2000 yılı için Gümrük Vergi Oranları Ek 5’de verilmiştir. Burada Poz 25.15 Blok veya Kaba Dilimlenmiş Karbonatları Taşları, Poz 25.16 Blok veya Kaba Dilimlenmiş Silisli Taşları kategorize etmektedir. Poz 68.01 ve 68.02’de Kaba Dilimlenmiş veya Boyutlandırılmış Peyzaj Taşları veya Kayagan Taşı yer almaktadır. Poz 68.02’de ise hem karbonatlı hem de silisli işlenmiş taşlar yer almaktadır. 

 Mermer

Mermer ve yap ıtaşlarına ilişkin nitelik tanımlamaları, yürürlükte bulunan yapı ve kaplama taşı standartlarında, proje şartnamelerinde ya da taraflar arası sözleşmelerde belirtilir. Ürünün kalite tanımları ile izin verilebilen alt sı nırlamalar yine standart, şartname veya ikili sözleşmelerle denetlenebilir. Aşağıda mermer ve yapıtaşları için Türk Standartları Enstitüsünce hazırlanmış standartlar verilmiştir.

Üretilen ya da üretilecek olan mermer amaçlı bloktaş malzemesinin özellikleri,

1. TS 699, Tabii Yapı Taşlan Muayene ve Deney Metodları (1977),
2. TS 1910, Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Taşlar (1977),
3. TS 2513, Doğal Yapı Taşları (1977),

standartlarına uygun olmalıdır.

Kesilerek elde edilen plaka ya da diğer ürünlerin boyutlandırılmasına ilişkin herhangi bir standart mevcut değildir. Malzeme boyutu ve uyulacak toleranslara ilişkin bağlayıcı hükümler üretici, alıcı ve satıcı arasında oluşturulan ticari sözleşmelerle denetlenebilir.

Peyzaj Taşları

Peyzaj taşlarının nitelik ve sınırlama tanımları kullanım alanına ilişkin standartlarla belirtilmiştir. Standartın bulunmadığı durumlarda özel şartnameler belirleyici olmaktadır. Kullanım amacına göre yürürlüğe konmuş bazı peyzaj taşı standartları aşağıda belirtilmiştir. Bunlar,

1. TS 2809 Doğal Taşları (1977),
2. TS 699 Tabii Yapı Taşları (1987),

Türkiye’nin Doğal Taş Rezervleri

 Dünyanın en zengin mermer yataklarının bulunduğu Alp Kuşağında yer alan ülkemizde doğal taş kaynaklarına ilişkin ilk değerlendirmeler, 1966 yılında MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış olup, ülkenin muhtemel doğal taş kaynaklarının 5,1 milyar m³ (13,9 milyar ton) düzeyinde olduğu belirtilmiştir (Tablo 1). Sektörde yaklaşık 2.500 adet ruhsatlı doğaltaş ocağı olup, bunların 1.500 adedi aktif olarak çalışmaktadır. KOBİ niteliğinde olmak üzere 200 kadar büyük tesis ile yaklaşık 9.000 adet orta ve küçük ölçekli işletme ve atölye sektörde faaliyet göstermektedir. İstihdam edilen personel sayısının yaklaşık 180.000 direkt (mavi yakalı) işçi ile 5.000 teknik personelden (beyaz yakalı) oluşmaktadır. Türkiye’de doğal taş tanımına uygun çeşitli renk ve desenlerde sedimanter kireçtaşı, kristalize kireçtaşı (mermer), traverten, traverten oluşumlu kalker (oniks), kum taşı, konglomera, breş ve magmatik kökenli kayaçlar (granit, siyenit, diyabaz, diyorit, serpantin, vb.) ve püskürük türü kayaç grupları (ignimbirit, andezit, bazalt, vb.) bulunmaktadır. Kristalize kireçtaşları (mermer) ağırlıklı olarak Menderes, Istranca ve Bitlis Masifi’nde yer almaktadır. Mikritik veya deniz canlılarının kavkılarını yoğun olarak içeren kireçtaşları, Kuzeybatı Marmara, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Toros Kuşağı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde geniş alanlar kaplamaktadır.

Ülkemizin aktif tektonik yapısı nedeniyle mevcut büyük fay zonları çevresinde traverten ve albatr (oniks) yatakları görülmektedir. Traverten kaynaklarının bölgeler itibariyle dağılımı, Ege’de %32, Marmara’da %26, İç Anadolu’da %11, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde %31’dir. Bir diğer doğal taş grubunu oluşturan ve sert taşlar olarak adlandırılan magmatik ve volkanik kökenli kayaçlar ağırlıklı olarak Marmara, Kuzeybatı Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde bulunmaktadır. Ülkemiz sadece zengin rezervleri ile değil, aynı zamanda mermer ve doğal taşlarının renk ve desen çeşitliliği ile de dikkat çekici bir konumdadır. Türkiye’de 80’in üzerinde değişik yapıda ve 220’nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi belirlenmiştir. Süpren, Elazığ Vişne, Akşehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik Bej, Burdur Bej, Bursa Bej, Mersin Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylak, Gemlik Diyabaz ve Afyon Şeker uluslararası piyasada tanınan Türkiye’nin mermer ve doğal taş çeşitlerinden bazılarıdır.. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Ülkemizde 2016 verilerine göre karbonat kökenli doğal taşların üretimi yıllık yaklaşık 17,5 milyon ton civarında olup işleme tesislerinin toplam plaka üretim kapasitesi 7 milyon m² civarındadır. Türk doğal taş sektörü çeşit zenginliği, kaynak büyüklüğü, nakliye kolaylığı, deneyimli personel, teknolojik düzey açısından sahip olduğu avantajlar sayesinde dünya doğal taş piyasasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle kalker kökenli doğal taşlar açısından sahip olduğu zenginlik nedeniyle Türkiye dünya doğal taş endüstrisinin en önemli hammadde tedarikçilerinden birisi konumundadır. Hammadde tedarikçisi olmanın yanı sıra Türkiye, işlenmiş üründe de dünya genelinde ilk 5 içinde yer almaktadır.

Ekonomik Boyut

Dünya Doğal Taş Pazarları ve Türkiye Doğal Taş İhracatı

Mermer ve doğal taş sektörü ülkemizin ihracatındaki payını giderek arttıran bir sektördür. Dünya ticaretinde de payı büyümekte olan sektör, Türkiye’de Dünya’daki bu artışın da ötesinde büyümektedir.

Türkiye 2015 yılında doğaltaş ihracatında pazar payı kaybına uğramış payı 2014'te %12,1 iken 2015'te %11,2' ye gerilemiştir. 2015 yılında Türkiye, Çin ve İtalya'dan sonra doğaltaş ihraç eden ülkeler arasında üçüncü sıraya yerleşmiş ve bu üç ülke ihraç edilen doğaltaşın birim değerini artıran ülkeler olmuştur. 2016 yılında Türkiye, Dünya mermer ve traverten ham blok ihracatında ilk sıraya yerleşmiştir. Dünya granit ham blok ihracatında ise 11. sırada yer almaktadır. 2016 yılı verilerine göre Dünya’da ham blok halinde mermer ve traverten ihracatçısı önemli ülkeleri gösterir istatistikler Tablo 2 ve 3’de verilmiştir. Türkiye, 2017 yılı itibariyle mermer ve doğal taş ihracatında Çin ve İtalya’nın ardından üçüncü sırayı almaktadır. Ülkemizde üretilen mermer ve doğal taşlar 179 ülkeye ihraç edilmektedir.

Dünya ticaretinde, doğal taşların ihracata yönelik değer itibariyle ciro hacmi 17,3 Milyar $’dır. Ülkemizin 2017 yılı itibariyle 2,1 Milyar $ doğal taş ihracatı gerçekleştirdiği dikkate alınırsa dünya doğal taş ihracat hacminin %12’si ülkemiz taşlarıyla yapılmıştır. 2017 yılı itibariyle dünya doğal taş ihracatı yaklaşık 94 Milyon ton civarı olduğuna göre, 2017 yılında ülkemiz yaklaşık 8 Milyon ton doğal taş ihracatı yaparak üretim bazında dünya dış ticaret hacminin miktar itibariyle %2,2’sini karşılamıştır. 2017 yılı dünya blok mermer ihracatının %43’ü (başta Çin Halk Cumhuriyeti olmak üzere), işlenmiş mermer ihracatının ise %19’u ülkemiz doğal taşlarıyla gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, 2014-2017 yılları arası Türkiye doğal taş ihracat değerleri Tablo 4’de, 2017 yılı Türkiye doğal taş ihracatının yapıldığı ilk 10 ülke ise Tablo 5’de verilmiştir. İç piyasa için doğal taş (mermer) üretimi 2017 yılında 19,9 Milyon ton olarak gerçekleşmiş olup bu değerin 2023 yılında 28,3 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Tablo 2: Dünya Mermer ve Traverten Ham Blok İhracatında 2016 Yılındaki İlk On Ülke

Tablo 3: Dünya Granit Ham Blok İhracatında 2016 Yılındaki Önemli Ülkeler

Tablo 4: 2014-2017 Yılları Arası Türkiye Doğal Taş İhracat Değerleri

Tablo 5: 2017 Yılı Türkiye Doğal Taş İhracatı İlk 10 Ülke

Türkiye Doğal Taş İthalatı

 Doğal taş ithalatı olarak ise ülkemiz, 2017 yılında 170 Bin $ civarında ve ağırlıklı olarak granit– sert taşlar ithalatı gerçekleştirmiştir. 2017 yılı için ithalat yapılan ilk 10 ülkenin ithalat miktarları ve değerleri Tablo 6’da gösterilmiştir. İthalat yapılan ülkeler arasında Hindistan, İspanya, Vietnam, İran ve İtalya ilk sıralarda yer almaktadır. Bununla birlikte, 2014-2017 yılları arası Türkiye doğal taş ithalat değerleri Tablo 7’de verilmiştir.

Tablo 6: 2017 Yılı Türkiye Doğal Taş İthalatında İlk 10 Ülke

Tablo 7: 2014-2017 Yılları Arası Türkiye Doğal Taş İthalat Değerleri

Yapı Taşları

Tanımlar

Son yıllarda ülkemizde de özellikle büyük şehirlerde ve turistik yörelerde, hem yapılarda hem de topluma açık ve kapalı alanlarda doğal taşlar kullanılmaya başlanılmıştır. Öncelikle burada bazı kavramların net olarak tanımlanması gereklidir. “Doğal taş” deyimi ticareti yapılan yada yapılmayan ve doğada olduğu gibi bulunan her türlü kayaçlar için kullanılan çok genel bir tanımdır. “Ticari doğal taşlar” yasal izinle üretilerek işlemeden ve/veya işleyerek yada boyutlandırmadan yada boyutlandırılarak piyasada işlem gören kayaçlar olarak anlaşılmalıdır. Bu tanım altında ticareti yapılan doğal taşları teknik isimleriyle ve kullanım alanları birleştirilerek gruplandırılabilinir. Örneğin mermer, granit, bazalt, tüf, andezit gibi. Daha ileri bir örnek olarak eski yıllardaki mermer anlamı ile günümüzdeki mermer anlamı değiş miştir. Bugün parlatılabilen (cilalanabilen) tüm kayaçlar mermer olarak işlem görmektedir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte granit gibi parlatılabilen kayaçlar literatürde hem mermer olarak işlem görmekte hemde sert taş olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle mermerler kendi içinde daha detaylı olarak sınıflandırılmalıdır. Granit, andezit, bazalt v.s. gibi kayaçlar parlatılmış olsun veya olmasın ayrı ayrı ele alınarak kullanım alanları ile birlikte ayrıntıları verilmelidir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı

“Yapıtaşları” çok genel bir deyim olup yapı sektöründe kullanılan, her türlü kayaç anlaşılabilir. Çünkü kireçtaşından tutun mermer ve granite kadar çoğu kayaçlar yapı sektörü için üretilmekte ve ticareti yapılmaktadır.

“Yapıtaşları ” deyimiyle parlatılmadan hatta yüzeyleri pürüzlendirilerek değişik boyutlarda sadece elmas disklerle kesilerek yada el aletleri ile şekillendirilerek veya yontularak, yapılarda ve çevre düzenlemelerinde kullanı lan ticari doğal taşlar anlaşılmalıdır. Daha açık ifadelerle yapı temellerinde ve duvarlarında, dış kaplamalarda, bahçe duvarlarında, park ve bahçe düzenlemelerinde, kaldırım, yol ve yaya yolu döşemelerinde, tarihi eserlerin restorasyonunda, cami, minare ve peyzaj mimari gibi çalışmalarda kullanılan ticari doğal taşlar anlaşılmalıdır. Ayrıca son yıllarda mermerlerin de yüzeyleri pürüzlendirilerek bu amaçla kullanıldığı da önemle dikkate alınmalıdır. Ülkemizin bu konuda fevkalede zengin ve çeşitli ticari doğal yapı taşlarına sahip olduğu açık olarak bellidir. Buna anlamak için hemen en yakın tarihi yapılara bakmak yeterlidir.. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Doğal Yapı Taşları

Bazalt : İnce taneli, yoğun, sert, dayanıklı ve koyu renkli (siyah) bir magmatik kayaç olan bazalt gabro grubunun volkanik türüdür. Homejen yapısı nedeniyle düzgün kırılma yüzeyleri vermesi açısından yapıtaşları konusunda özellikle yaya ve yolların döşenmesinde zartaşı olarak üretimi açısından aranan bir kayaçtır. En önemli özelliklerinden biri arazide altıgen prizmalar şeklinde ve sütunlar halinde meydana gelmiş olmasıdır.

Granit : Magmatik kökenli olan granit iri taneliden ince taneli feldspar ve kuvars mineralleri içeren sert bir kayaçtır. Feldspar rengine bağl ı olarak değişik renkler alabilmektedir. Mineraller çok büyük olursa pegmatit, çok ince taneli olursa aplit olarak adlandırı lır. Yapıtaş ı olarak granitlerde orta ve özellikle ince mineral taneli olmasına ilaveten düzgün kırılabilme özelliği aranmaktadır. Yörelere göre farklı özelikler veren granitlerin özellikle gri renkli, ince mineral taneli olanları parke taşı imalatında kullanılmaktadır. İri mineral taneli ve farklı renkli granitler daha çok mermer gibi parlatılarak plakalar şeklinde kullanılmaktadır.