BOR MİNERALLERİ

1.1.1. Bor Elementi

Periyodik sistemin üçüncü grubunun başında bulunan bor elementi, kütle numaraları 10 ve 11 olan iki kararlı izotopundan oluşur. Bor elementi yer kabuğunda % 0.001 oranında, deniz suyunda ise 3-5 ppm düzeyinde bulunur.

Bor, biri amorf ve altısı kristalin polimorf olmak üzere, çeşitli allotropik formlarda bulunur. Alfa ve beta rombohedral formlar en çok çalışılmış olan kristalin polimorflarıdır. Alfa rombohedral strüktür 1200 C'nin üzerinde bozulur ve 1500 C'de beta rombohedral form oluşur. Amorf form yaklaşık 1000 C'nin üzerinde beta rombohedrale dönüşür ve her türlü saf bor ergime noktasının üzerinde ısıtılıp tekrar kristalleştirildiğinde beta rombohedral forma dönüşür.

Bor elementinin kimyasal özellikleri morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Mikron ebadındaki amorf bor kolaylıkla ve bazen şiddetli olarak reaksiyona girerken kristalin bor kolay reaksiyon vermez. Bor yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve bazı diğer ürünler oluşturur. Mineral asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve sıcaklığa bağlı olarak yavaş veya patlayıcı olabilir ve ana ürün olarak borik asit oluşur.

TABLO 1. Bor elementinin fiziksel özellikleri

1.1.2. Bor Mineralleri

1.1.2.1. Kristal Suyu İçeren Boratlar

Kernit (razorit)  :Na2B407.4H2O

Tinkalkonit        :Na2B407.5H2O

Boraks (Tinkal) :Na2B407.10H2O

Sborgit               :NaB508.5H2O

Eakwrit              :Na4B10017.7H2O

Probertit             :NaCaB509.5H2O

Üleksit                :NaCaB509.H2O

Nobleit                :CaB6O10.4H2O

Gowerit               :CaB6O10.5H2O

Florovit                :CaB2O4.4H2O

Kolemanit             :Ca2B6O11.5H2O

Meyerhofferit         :Ca2B6O11.7H2O

İnyoit                      :Ca2B6O11. 13H2O

Preseit(pandermit)  :Ca4B10O19.7H2O

Tercit                        :Ca4B10O19.2H2O

Ginorit                       :Ca2B14O23.8H2O

Pinnoit                      :MgB2O4.3H2O

Kaliborit                     :HKMg2B12O21.9H2O

Kurnakavit                  :Mg2B6O11.15H2O

İnderit                         :Mg2B6O11.15H2O

Predorazhenskit         :Mg3B10O18.4 1/2H2O

Hidroborasit                :CaMgB6O11.6H2O

İnderborit                     :CaMgB6O11.11H2O

Larderellit                     :(NH4)2B10O16.4H2O

Ammonioborit               :(NH4)3B15O20.(OH)8.4H2O

Veatçit                           :SrB6O10.2H2O

p-Veatçit                        :(Sr, Ca) B6O10.2H2O

1.1.2.2. Bileşik Boratlar (Hidroksil ve/veya Diğer Tuzlar ile)

Teepleit  :Na2B. (OH) 4Cl

Bandilit   :CuB. (OH) 4Cl

Hilgardit  :Ca2BO8.(OH) 4Cl

Borasit    :Mg3B7O13Cl

Fluoborit  :Mg3(BO3)

Hambergit :Be2(OH, F) BO3

Suseksit :MnBO3H

Szaybelit :(Mg, Mn)BO3H

Roveit   :Ca2Mn22+((OH)4 (B4O7(OH)2)

Seamanit :Mn32+(OH) (B (OH)4 (PO4)

Viserit  :Mn4B2O5 (OH, Cl) 4

Lüneburgit  :Mg3 (PO4)2B2O3.8H2O

Kahnit    :Ca2BAs

Sulfoborit   :Mg3SO4B2O4 (OH)2.4H2O

1.1.2.3.Borik Asit

Sassolit (doğal borik asit) :B(OH)3

1.1.2.4. Susuz Boratlar

Jenemejevit   :Al6BO15.(OH)3

Kotoit     :Mg3B2O8

Nordenskiöldine   :CaSnB2O6

Rodozoit    :CsB12Be4Al4O28

Varvikit     :(Mg, Fe) 3TiB2O8

Ludvigit   :(Mg, Fe2+) 2Fe2+BO5

Paygeit   :(Fe2+, Mg) 2Fe3+BO5

Pinakiolit   :Mg3Mn2+Mn23+B2O10

Hulsit  :(Fe2+Mg2+, Fe3+, Sn4+) 3BO3O2

1.1.2.5. Borofluoritler

Avagadrit   :(K, Cs) BF4

Ferruksit  :NaBF4

1.1.2.6. Borosilikat Mineralleri

Akzinit grubu  :(Ca, Mn, Fe, Mg) 3Al2BSi4O15 (OH)

Bakerit  :Ca4B4(BO4) (SiO4)3 (OH) 3H2O

Kapelenit  :(Ba, Ca, Ce, Na)3 (V, Ce, La) 6 (BO3)6 Si3O9

Karyoserit   :Melanoseritin toryumca zengin türüdür.

Danburit     :CaB2Si2O8

Datolit  :CaBSiO4OH

Dumortiyerit  :Al 7O3 (BO3) (SiO4) 3

Grandidiyerit    :(Mg, Fe) Al3 BSiO9

Homilit    :(Ca, Fe) 3B2Si2O10

Hovlit   :Ca2B5SiO9 (OH)5

Hyalotekit  :(Pb, Ca, Ba) 4 BSi6O17 (OH, F)

Kornerupin   :Mg3Al6 (Sr, Al, B) 5O21 (OH)

Manondonit   :LiAl4 (AlBSi2O10) (OH)8

Melanoserit   :Ce4CaBSiO12 (OH)

Safirin   :Mg3, 5Al9Si, 5O2

Searlesit   :NaBSi2O6H2O

Serendibit   :Ca4(Mg, Fe,Al)6 (Al, Fe)9 (Si,Al)6 3O4

Turmalin grubu mineraller

Tritom   :(Ce, La, YTh5(Si, B)3 (O, OH, F)13 

İdokreyz (Vezüvyanit)  :Ca10Mg2Al4 (Si4)5 (Si2O7)2 (OH) 4

TABLO 2. Ticari önemi olan bor mineralleri

Boraks (Tinkal) (Na2B4O7.10H2O)

Tabiatta genellikle renksiz ve saydam olarak bulunur. Ancak içindeki bazı maddeler nedeniyle pembe, sarımsı, gri renklerde de bulunabilir. Sertliği 2- 2.5, özgül ağırlığı 1.7 gr/cm3 B2O3 içeriği % 36.5'dir. Tinkal suyunu kaybederek kolaylıkla tinkalkonite dönüşebilir. Kille arakatkılı tinkalkonit ve üleksit ile birlikte bulunur. Ülkemizde Eskişehir-Kırka yataklarından üretilmektedir.

Kernit (Razorit) (Na2B4O7.4H2O)

Tabiatta renksiz, saydam uzunlamasına iğne şeklinde küme kristaller halinde bulunur. Sertliği 3, özgül ağırlığı 1.95 gr/cm3 ve B2O3 içeriği %51'dir. Soğuk suda az çözünür. Kırka'da Na-borat kütlesinin alt kısımlarındadır. Dünya'da ise Arjantin ve A.B.D.'de bulunur.

Üleksit (NaCaB5O9.8H2O)

Tabiatta masif, karnıbahar şeklinde, lifsi ve sütun şeklinde bulunur. Saf olanı, beyaz rengin tonlarındadır. İpek parlaklığında olanları da vardır. Genelde kolemanit, hidroboraksit ve probertit ile birlikte teşekkül etmiştir. B2O3 ,çeriği % 43'tür. Ülkemizde Kırka, Bigadiç ve Emet yörelerinde, dünyada ise Arjantin'de bulunmaktadır.

Probertit (NaCaB509.5H2O)

Kirli beyaz, açık sarımsı renklerde olup ışınsal ve lifsi şekilli kristaller şeklinde bulunur. Kristal boyutları 5 mm ile 5 cm arasında değişir. B2O3 içeriği % 49.6'dır. Kestelek yataklarında üleksit ikincil mineral olarak gözlenir. Ancak Emet'te tekdüze tabakalı birincil olarak ve Doğanlar, İğdeköy bölgesinde kalın tabakalı olarak oluşmuştur.

Kolemanit (Ca2B6O11.5H2O)

Monoklinik sistemde kristallenir. Sertliği 4-4.5, özgül ağırlığı 2.42'dir. B2O3 içeriği % 50.8'dir. Suda yavaş, HCl asitte hızla çözünür. Bor bileşikleri içinde en yaygın olanıdır. Türkiye'de Emet, Bigadiç ve Kestelek yataklarında, dünyada A.B.D.'de bulunur.

Pandermit (Priseit) (Ca4B10O19.7H2O)

Beyaz renkte ve yekpare olarak teşekkül etmiş olup kireçtaşına benzer. Ülkemizde Sultançayırı ve Bigadiç yataklarında gözlenmektedir. B2O3 içeriği % 49.8'dir.

Hidroborasit (CaMgB6O11.6H2O)

Bir merkezden ışınsal ve iğne şeklindeki kristallerin rasgele yönlenmiş ve birbirini kesen kümeler halinde bulunur. Lifsi bir dokuya sahiptir. B2O3 içeriği % 50.5'tir. Beyaz renkte, bazen içerisindeki impüritelere bağlı olarak sarı ve kırmızımsı renklerde (arsenik içeriğine göre) kolemanit, üleksit, probertit, tunalit ile birlikte bulunur. Ülkemizde en çok Emet, Doğanlar, İğdeköy yörelerinde ve Kestelek'te oluşmuştur.

2.2. Tüketim

2.2.1. Bor Ürünlerinin Başlıca Kullanım Alanları

Çok geniş ve çeşitli alanlarda ticari olarak kullanılan bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım alanları giderek artmaktadır. Üretilen bor minerallerinin  % 10'a yakın bir bölümü doğrudan mineral olarak tüketilirken geriye kalan kısmı bor ürünleri elde etmek için kullanılmaktadır. Tablo 4'de bor mineral ve bileşiklerinin kullanım alanları verilmiştir.

Bor mineralleri ve ürünlerinin kullanıldığı sanayi dallarını aşağıdaki gruplarda toplamak mümkündür.

-Cam sanayii

-Seramik sanayii

-Temizleme ve beyazlatma sanayii

-Yanmayı önleyici (geciktirici) maddeler

-Tarım

-Metalurji

-Nükleer uygulamalar

-Diğer kullanım alanları

A.B.D., Batı Avrupa ve Japonya'da bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım oranları farklıdır. A.B.D.'de en çok tüketim fiberglas izolasyon sanayiinde olmaktadır. Batı Avrupa'da ise sabun ve deterjan sanayii bor tüketiminde öndedir. Japonya'da en büyük bor tüketimi tekstil ve fiberglas sanayiinde gerçekleşmektedir.

Borun cam sanayi ve diğer endüstrilerdeki kullanımına ilişkin bazı bilgiler aşağıda özetlenmiştir.

Cam Sanayii

Bor, pencere camı, şişe camı v.b. sanayilerde ender hallerde kullanılmaktadır. Özel camlarda ise borik asit vazgeçilemeyen bir unsur olup, rafine sulu/susuz boraks, borik asit veya kolemanit/boraks gibi doğal haliyle kullanılmaktadır. Çok özel durumlarda potasyum pentaborat ve bor oksitler kullanılmaktadır. Bor, ergimiş haldeki cam ara mamulüne katıldığında onun viskozitesini arttırıp, yüzey sertliğini ve dayanıklılığını yükselttiğinden ısıya karşı izolasyonunun gerekli görüldüğü cam mamüllerine katılmaktadır. A.B.D.'de kullanılan bor oksitin % +9'u, B.Avrupa'da % 31'i cam v.b. sanayilerde gerçekleşmektedir.

-Cam Elyafı : Kullanılan bor oksidin A.B.D.'de %24'ü, B.Avrupa'da % 14'ü yalıtıcı cam elyafına harcanmaktadır. Ergimiş cama % 7 borik oksit verecek şekilde boraks pentahidrat veya üleksit-probertit katılmaktadır. Maliyetine bağlı olarak sulu veya susuz tipleri kullanılmakta, bazı hallerde de borik asitten yararlanılmaktadır. Arzulanan yalıtıcılık derecesine göre çeşitli spesifikasyonlar tanımlanır: R-1, R-7 v.b. gibi. Roll, loft veya sünger halinde imal edilmektedir. Binalarda asbestin yerine kullanılmaya başlanmıştır. Başlıca imalatçılar aşağıda sıralanmıştır.

Hafifliği, fiyatının düşüklüğü, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere dayanıklılığı nedeniyle plastiklerde, sinai elyaf v.b. de, lastik ve kağıtta yer edinmiş olan cam elyaf, kullanıldığı malzemelere sertlik ve dayanıklılık kazandırmaktadır. Böylece sertleşmiş plastikler otomotiv, uçak sanayilerinde, çelik ve diğer metalleri ikame etmeye başlamıştır. Ayrıca spor malzemelerinde de (kayaklar, tenis raketleri v.b. ) kullanılmaktadır. Yapılmakta olan araştırmalar yeni kullanım alanlarının da olacağını göstermektedir. Trafik işaretleri, karayolu onarımı birer örnek olarak verilebilir. Bu gibi mamullerde E camı kullanıldığından, rafine kolemanit tercih edilmektedir. İngiltere'de oto başına 75 kg. cam yünü tüketilmektedir. Fransa'da Renault firması, üzerine poliyester paneller monte edilen metal şasi imalatına girişmiştir. B2O3'e olan toplam talebin A.B.D.'de % 13'ü, B.Avrupa'da % 7'si bu tür elyaftan kaynaklanmaktadır.

Optik cam elyafı, ışık fotonlarının etkin biçimde transferini sağlamaktadır. İngiliz Felecon'un ürettiği yeni bir elyaf saniyede 140 milyon baytı 27 km. uzağa taşıyabilmektedir. Bu lifler % 6 borik asit ihtiva etmektedir. Phillips'in Hollanda'daki fabrikasında bu lifler üretilmektedir.

-Borosilikat camlar: Camın ısıya dayanmasını, cam imalatı sırasında çabuk ergimesini ve devitrifikasyonun önlenmesini sağlayan bor; yansıtma, kırma, parlama gibi özelliklerini de arttırmaktadır. Bor, camı asite ve çizilmeye karşı korur. Cam eriğinin     % 0.5 ile % 0.23'ü bor oksitten oluşmaktadır. Örneğin Pyrex'de % 13.5 B2O3 vardır. Genellikle cama boraks, kolemanit, borik asit halinde karma olarak ilave edilmektedir. Otolar, fırınlar, çamaşır makinaları, çanak/çömlek v.b. de bu tür camlar tercih edilmektedir. A.B.D.'de bu tür cam üreten 100'e yakın firma vardır. Biri de Corning Glass Works'dur. General Electric, Andron Hocking önemliler arasında yer almaktadır.

Seramik Sanayii

Emayelerin vizkozitesini ve doygunlaşma ısısını azaltan borik oksit % 20'ye kadar kullanılabilmektedir. Özellikle emayeye katılan hammaddelerin % 17-32'si borik oksit olup, sulu boraks tercih edilir. Bazı hallerde borik oksit veya susuz boraks da kullanılır. Metalle kaplanan emaye onun paslanmasını önler ve görünüşüne güzellik katar. Çelik, aluminyum, bakır, altın ve gümüş emaye ile kaplanabilir. Emaye asite karşı dayanıklılığı arttırır. Mutfak aletlerinin çoğu emaye kaplamalıdır. Banyolar, kimya sanayi teçhizatı, su tankları, silahlar v.b. de kaplanır. 1981 yılında İngiltere'nin seramik sır endüstrisinin yıllık borat tüketimi 4.000 ton civarındaydı. seramiği çizilmeye karşı dayanıklı kılan bor % 3-24 miktarında kolemanit halinde sırlara katılır.

Temizleme ve Beyazlatma Sanayii

Sabun ve deterjanlara mikrop öldürücü (jermisit) ve su yumuşatıcı etkisi nedeniyle % 10 boraks dekahidrat ve beyazlatıcı etkisini artırmak için toz deterjanlara % 10-20 oranında sodyum perborat katılmaktadır.

Çamaşır yıkamada kullanılan deterjanlara katılan sodyum perborat (NaBO2H2O2.3H2O) aktif bir oksijen kaynağı olduğundan etkili bir ağartıcıdır. Perboratların çamaşır yıkamada klorlu temizleyicilerin yerini alması sıcak veya soğuk su kullanımına bağlıdır. Çünkü perboratlar ancak 55 C'nin üstünde aktif hale geçerler.

Yanmayı Önleyici (Geciktirici) Maddeler

Borik asit ve boratlar selülozik maddelere, ateşe karşı dayanıklılık sağlarlar. Tutuşma sıcaklığına gelmeden selülozdaki su moleküllerini uzaklaştırırlar ve oluşan kömürün yüzeyini kaplayarak daha ileri bir yanmayı engellerler.

Ateşe dayanıklı madde olarak selülozik yalıtım maddelerinin kullanımı borik asit artmasına yol açmıştır. Avustralya ve A.B.D.'de bu daldaki tüketim oldukça hızlı bir artış göstermiştir. Ancak son zamanlarda borik asit tüketiminde bir azalma olduğu gözlenmektedir (Roskill/1993).

Bor bileşikleri plastiklerde yanmayı önleyici olarak giderek artan oranlarda kullanılmaktadır. Bu amaç için kullanılan bor bileşiklerinin başında çinko borat, baryum metaborat, borfosfatlar ve amonyum fluoborat gelir.

Tarım

Bor mineralleri bitki örtüsünün gelişmesini artırmak veya önlemek maksadıyla kullanılmaktadır. Bor, değişken ölçülerde, birçok bitkinin temel besin maddesidir. Bor eksikliği görülen bitkiler arasında yumru köklü bitkiler (özellikle şeker pancarı) kaba yoncalar, alfaalfalar, meyva ağaçları, üzüm, zeytin, kahve, tütün ve pamuk sayılmaktadır. Bu gibi hallerde susuz boraks ve boraks pentahidrat içeren karışık bir gübre kullanılmaktadır. Bu da, suda çok eriyebilen sodyum pentaborat (NaB5O8.5H2O) veya disodyum oktaboratın (Na2B8O13) mahsulün üzerine püskürtülmesi suretiyle uygulanmaktadır.

Bor, sodyum klorat ve bromosol gibi bileşiklerle birlikte otların temizlenmesi veya toprağın sterilleştirilmesi gereken durumlarda da kullanılmaktadır.

Metalurji

Boratlar yüksek sıcaklıklarda düzgün, yapışkan, koruyucu ve temiz, çapaksız bir sıvı oluşturma özelliği nedeniyle demir dışı metal sanayiinde koruyucu bir cüruf oluşturucu ve ergitmeyi hızlandırıcı madde olarak kullanılmaktadır.

Bor bileşikleri, elektrolit kaplama sanayiinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kurşun, bakır, nikel gibi demir dışı metaller için elektrolit olarak kullanılmaktadır.

Alaşımlarda, özellikle çeliğin sertliğini artırıcı olarak kullanılmaktadır. Bu konuda ferrobor oldukça önem kazanmıştır. Çelik üretiminde 50 ppm bor ilavesi çeliğin sertleştirilebilme niteliğini geliştirmektedir.

A.B.D. Flinkote Company'nin aldığı bir patentte BOF yöntemi ile çelik üretiminde kireç ergimesinin çabuklaştırılması ve cüruf kontrolünde flor yerine bor kullanılmasının daha avantajlı olacağı tescil edilmiştir.

Kanada, Batı Almanya, Japonya ve ülkemizde çelik üretiminde florit yerine kolemanit kullanılmaktadır.

Nükleer Uygulamalar

Atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titanbor alaşımları kullanılır. Paslanmaz borlu çelik, nötron absorbanı olarak tercih edilmektedir. Yaklaşık her bir bor atomu bir nötron absorbe etmektedir.

Atom reaktörlerinin kontrol sistemleri ile soğutma havuzlarında ve reaktörün alarm ile kapatılmasında (B10) bor kullanılır.

 Lityum Pİl İmalatı

3 yıl süren Ar-Ge'nin ardından, Eti Maden'e özgü has üretim yöntemiyle rafine bor üretiminde ortaya çıkan sıvı atıklardan lityum üretiliyor.

Diğer Kullanım Alanları

Ahşap, malzeme prezervasyonu için sodyum oktaborat kullanılır. % 30'luk sodyum oktaborat çözeltisi ile muamele görmüş tahta malzeme yavaş yavaş kurutulursa bozunmadan ve küllenmeden uzun süre kullanılabilir.

Silisyum üretiminde bor triklorür, polimer sanayiinde, esterleme ve alkilleme işlemlerinde ve etil benzen üretiminde bor trifluorür katalizör olarak kullanılmaktadır.

Bor karbür ve bor nitrür; döküm çeperlerinde yüksek sıcaklığa dayanıklı (refrakter) malzeme püskürtme memelerinde de aşınmaya dayanıklı (abrasif) malzeme olarak kullanılan önemli bileşiklerdir.

Araçların soğutma sistemlerinde korozyonu önlemek üzere boraks, antifiriz karışımına katkı maddesi olarak da kullanılır.

Tekstil sanayiinde, nişastalı yapıştırıcıların viskozitlerinin ayarlanmasında, kazeinli yapıştırıcıların  çözücülerinde, proteinlerin ayrıştırlımasında yardımcı madde boru ve tel çekmede akılcılığı sağlayıcı madde, dericilikte kireç çöktürücü madde olarak boraks kullanılmaktadır.

Borun önümüzdeki yıllarda önemli miktarda kullanılabileceği bir üretim dalı da çimento sanayiidir.

3. TÜRKİYE'DE DURUM

   Dünya Bor Lideri Eti Maden

   Mustafa Kemal Atatürk’ün geleceğe yön veren ileri görüşlülüğü doğrultusunda Etibank, Türkiye’nin sanayileşmesi, doğal kaynakları ve finans organizasyonlarını bir arada yürütmek amacıyla 1935 yılında kuruldu. 1998 yılındaki yapılandırma ile Eti Holding A.Ş. ve Ocak 2004’teki yeni yapılandırma ile Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü adını aldı. Eti Maden Dünya’da %73’lük rezerv payı ile bor madenini ilgili yasalar doğrultusunda en verimli yöntemlerle değerlendirmeyi ve uluslararası pazarlara sunmayı görev edinmiştir.

   Eti Maden Borun Geleceğini Tasarlıyor

   Eti Maden;  Bor ve borlu ürünleri yüksek standartlarda ileri teknolojiyle işletmek ve değerlendirmek misyonu, uzman kadrosu, global standartlara uygun hizmet kalitesi ve vizyonel yaklaşımıyla bor minerallerini verimli, kârlı ve sürdürülebilir bir hale getirerek, Türkiye’nin ve dünyanın geleceğini bugünden tasarlamaktadır. Çevreye duyarlı, çok yönlü ve sürdürülebilir bir mineral olan bor; geleceğin yenilenebilir enerji kaynaklarının depolanması açısından önemli bir konumda yer almaktadır. Sivil ve askeri alanda etkinliğiyle stratejik bir ürüne dönüşen bor ve bor ürünleri, birçok endüstride geniş kullanım alanına sahiptir.

   Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü; dünya standartlarındaki tesislerinde yüksek verimli bor ürünleri üreterek birçok sektöre doğrudan katkı sağlamaktadır. (Balıkesir) Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları, (Eskişehir) Kırka Bor, (Kütahya) Emet Bor, (Balıkesir) Bigadiç Bor İşletme Müdürlükleri, Bandırma Lojistik birimi, yurt dışı temsilcilikleri ve iştirakleriyle madencilik, metalürji, kimya vb. sektörlerde faaliyet gösteren global bir kurumdur.

   Hayatın Her Alanına Dokunan Bor

   Değişen teknolojiyle uyumlu olarak gelişmeye devam Eti Maden, araştırma ve geliştirme çalışmalarıyla bor ürünlerinin kullanım alanını her geçen gün geliştirmek adına profesyonel çalışmalar yürütmekte ve borun geleceğini tasarlamaktadır. Talebe yönelik üst düzey hizmet anlayışını iş sağlığı, çevre, kalite ve enerji yönetim sistemleri belgeleri ile desteklerken memnuniyeti ön planda tutarak verdiği hizmetle dünya bor pazarında lider konumda yer almaktadır.

   Eti Maden, bor ve bor ürünleri hakkındaki bilgi ve birikimini uluslararası kalite standartlarındaki ileri teknolojiyle birleştirerek bor üretimine ve ürünlerine değer katmaya devam etmektedir.

   Global çaptaki lojistik operasyonlarla bor ve bor ürünlerinden elde edilen rafine ürünleri, ulusal ve uluslararası pazarlara sunan “Dünya Bor Lideri” Eti Maden, Türkiye ve dünya ekonomisinin büyümesine katkı sağlamaktadır.

   “Gelecek Borda, Bor Eti Maden’de”

   Kaynak:https://www.etimaden.gov.tr/eti-maden

3.1. Ürünün Türkiye'de Bulunuş Şekilleri ve 3.2. Rezervleri:

Türkiye'deki bilinen başlıca borat yatakları Zonguldak-Mersin hattının batısında kalan bölgelerde yer almaktadır. Bu yatakların karasal ortamda (akarsu ve göl) depolanmış marn ve killerle, bazen kireçtaşları ile arakatlı olarak Miosen ve pliosen tortul serileri içinde oluştuğu ve yataklar için gerekli borun bölgede varlığı, izlenen volkanik faaliyetlerin çeşitli safhaları ile ilgili jüvenil getirimli olduğu belirtilmektedir.

Etibank'ın son yıllarda yaptığı çalışmalarla Türkiye'nin bor rezervleri yaklaşık 780 milyon tona; görünür, muhtemel ve mümkün rezervlerin toplamı ise 2.443.142.000 tona ulaşmıştır (Tablo 3). Emet, Kestelek ve Kırka havzaları için Etibank'ın resmi rakamları kullanılmış, Bigadiç havzasında ise devam eden arama çalışmalarında ortaya çıkarılan yeni rezervlerde eklenerek toplam rezerv 765.068.000 ton yerine 1.029.722.000 ton olarak gösterilmiştir (Tablo 4). Türkiye'nin ekonomik değer ifade eden borat yatakları hakkında daha geniş bilgi aşağıda verilmiştir.

Kırka Borat Yatakları:

Ankara'nın 240 km batısında Eskişehir ili sınırları içerisindedir. Yataklar Neojen tortuları arasında yeralmaktadır. Miosen'de mevcut göl ortamlarına volkanik faaliyetler neticesinde fay zonlarından gelen hidrotermal çözeltilerin; ortamın fiziko-kimyasal koşulları altında çökelerek boratları oluşturduğu sanılmaktadır. Boratlar kil, tüf ve marn ile arakatlı olup, kireçtaşı borat merceklerinin altında ve üstünde bulunur. Yatağın sondajlarla kesilen kalınlıkları 2-150 m arasında değişmekte olup, aritmetik ortalaması 70 metredir.

Yataktaki başlıca bor mineralleri tinkal, kolemanit ve üleksittir. Bu minerallere ilaveten yatakta tinkalkonit, tünelit (SrB6.10H2O), kurnakovit, inyoit, meyerhofferit ve hidroborasit mineralleride oluşmuştur. Boraks konsantrasyonunun en yüksek olduğu yer, yatağın merkezi olan Sarıkaya'dır. Boraks, 1mm-1cm iriliğinde sübhedral ve anhedral kristaller halindedir. Yatağın kenar kesimlerinde ana mineraller üleksittir ve genellikle lifli, masif yapıdadır. Kolemanit, yatağın alt ve üst kısımlarında yumrular ve "geod"lar halinde bulunur.

Yatakta biribirine tedricen geçiş gösteren ve boraks kristalleri ile killerin yer değiştirmesine göre sınıflandırılan 3 tip cevhere rastlanmaktadır; bantlı cevher, bileşik cevher (yeşilimsi, sarımsı ve kahverenginin değişik tonlarında), camsı cevher (saydam, beyaz renkte olup tuz görünümündedir). Kırka boraks yatağı dünyanın en büyük rezervine sahip olup, toplam rezerv 520 milyon ton dolayındadır. Yatağın ortalama B2O3 tenörü % 24.7'dir.

TABLO 3. Türkiye bor tuzu rezervi (X 1000 ton)

Kaynak:ETİBANK

TABLO 4. Türkiye bor tuzu rezervlerinin ve B2O3 bazında rezervlerin havzalara dağılımı

Kaynak: ETİBANK

Emet Borat Yatakları:

Kütahya ili sınırları içinde, Kırka ve Bigadiç cevherleşme zonları arasında yer almaktadır. Cevher yatakları, orta Oligosen'de playa göllerinin çamurları içinde oluştuğu belirtilmektedir. Bor mineralleri; marn, volkanik tüf ve killerle arakatlı olarak iki sedimanter havzadan oluşmuşlardır. Bölgedeki başlıca borat zonları; Hisarcık, Espey, Killik ve Hamamköy yörelerindedir. Yataklarda en çok bulunan bor minerali kolemanit olduğundan, ticari açıdan kolemanit yatakları olarak adlandırılırlar. Kolemanit çoğunlukla yumrular halinde cevherleşmiştir. Küçük yumrular küresel, iri yumrular ise ovoiddir. Yataklarda yan bor mineralleri olarak meyerhofferit, üleksit, tunelit, terugit, hidroborasit ve veatcit görülür. Emet borat yataklarının toplam rezervi 345 milyon ton dolayındadır. Ortalama B2O3 % 40 dır.

Bigadiç Borat Yatakları:

Yataklar, Balıkesir ili Bigadiç ilçesinin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Bigadiç borat havzası yaşlı neojen tektonik bir gölün kapladığı alandır. Yataklarda; marn, borat, kil ve tüf ardışık dizilmişlerdir. Boratlar 1-3 m kalınlıkta tabakalar halinde killer arasında yer alır. Başlıca mineraller kolemanit ve üleksittir. Kolemanit yataklarındaki arsenik oranı çok düşüktür ki bu özellik cevherin önemini artırmaktadır.

Yatakların rezerv durumu;

            Kolemanit         : Toplam 58 milyon ton, ortalama % 30 B2O3

            Üleksit  : Toplam 11 milyon ton, ortalama % 30 B2O3

Kestelek Kolemanit Yatakları:

Bursa ili'nin Mustafa Kemal Paşa ilçesinin güneydoğusunda yeralmaktadır. Yatak, klasik Neojen sedimantasyonunda oluşmuştur. Neojen tortuların kalınlığı yer yer volkanitlerle ve genç alüvyonlarla örtülmüştür. Boratlı katmanlar, kil-marn tüf serisi içinde oluşmuştur. Killerle ayrılmış üç boratlı katman vardır. Bu katmanlarda boratlar kolemanit yumruları biçimindedir. Yumruların büyüklükleri bir kaç cm'den 80-100 cm'ye kadar değişir. Başlıca bor minerali kolemanit olup, hidroborasit, probertit, meyerhafferit ve üleksit yan mineraller olarak görülür. Yatağın ortalama % 29.4 B2O3  tenörlü toplam 7 milyon ton rezervi vardır.

Kaynak:Madencilik Politikaları ÖzeI İhtisas Komisyonu Raporu